Podatki to bezzwrotne, nieodpłatne, publicznoprawne oraz przymusowe, świadczenia pieniężne na rzecz państwa. W Polsce jednym z takich podatków jest podatek akcyzowy.
Podatek akcyzowy jest podatkiem pośrednim i niebędący powszechnym. Oznacza to, iż ustalany jest on tylko niektórych wyrobów. Akcyza jest zharmonizowana na poziomie Unii Europejskiej. Wspólny system podatku akcyzowego w UE zawiera regulacje wyrobów akcyzowych, takich jak: energia elektryczna, wyroby tytoniowe, wyroby energetyczne oraz napoje alkoholowe.
Ciężar tego podatku nie jest ponoszony przez podmioty, na które podatek jest nakładany, ale przez osoby trzecie. Akcyza jest jednofazowym podatkiem od obrotu pobieranym u producenta lub importera, ale ostatecznie przerzucanym na konsumenta. W związku z tym podatek akcyzowy zalicza się do podatków konsumpcyjnych, czyli tych zawartych w cenach artykułów.
Podstawowym unijnym aktem prawnym regulującym kwestię tego podatku jest dyrektywa Rady 2008/118/WE z dnia 16 grudnia 2008 roku w sprawie ogólnych zasad dotyczących podatku akcyzowego, zaś przepisy krajowe zawarte są w ustawie z dnia 6 grudnia 2008 roku o podatku akcyzowym oraz w rozporządzeniu Ministra Finansów wydanego na podstawie delegacji zawartych w wyżej wymienionej ustawie.
Zobowiązani do odprowadzania podatku akcyzowego są producenci i importerzy wyrobów akcyzowych, którzy wykonują czynności wskazane w ustawie. Należą do nich przede wszystkim: produkcja wyrobów akcyzowych, sprzedaż wyrobów akcyzowych na terytorium kraju, wyprowadzenie wyrobów akcyzowych zharmonizowanych ze składu podatkowego eksport i import wyrobów objętych akcyzą, nabycie wewnątrzwspólnotowe i dostawa wewnątrzwspólnotowa a także nabycie lub posiadanie przez podatnika wyrobów akcyzowych, jeśli od nich nie została zapłacona akcyza w należnej wysokości. Obowiązek podatkowy powstaje z dniem wykonania czynności.
Podatek akcyzowy zasadniczo płaci się od obrotu wyrobami akcyzowymi, a przy imporcie podstawą naliczenia akcyzy jest wartość celna powiększona o należne cło.